W wielu gminach w Polsce funkcjonują młodzieżowe rady, które w założeniu mają być szkołą samorządności i demokracji. Ich zadaniem jest uczenie młodych ludzi podejmowania decyzji dotyczących wspólnoty, odpowiedzialności za dobro publiczne, a także kształtowanie świadomości obywatelskiej. Dzięki nim nastolatkowie i młodzi dorośli mogą po raz pierwszy doświadczyć, jak działa mechanizm uchwał, konsultacji czy zarządzania mieniem publicznym. To przestrzeń, w której powinni uczyć się współpracy, kompromisu i tego, że głos każdego członka społeczności ma znaczenie.
Praktyka jednak pokazuje, że nie zawsze tak to wygląda. Młodzieżowe rady bywają wykorzystywane instrumentalnie – zamiast przestrzeni obywatelskiej stają się młodzieżówkami politycznymi. Zamiast uczyć samodzielnego myślenia, wprowadza się młodych w logikę partyjnych sporów. W ten sposób ich energia i naturalna ciekawość przeradzają się w odtwarzanie gotowych schematów, a nie w poszukiwanie własnych rozwiązań. Taka sytuacja rodzi ryzyko, że młodzież zniechęci się do prawdziwego samorządu i będzie traktować politykę jedynie jako pole konfrontacji i interesów.
Problemem jest również brak realnego wpływu tych organów. Choć powoływane w celu reprezentowania młodych, często ograniczają się do funkcji symbolicznych – organizacji wydarzeń, konkursów, okolicznościowych spotkań. Gdy pojawiają się pomysły wykraczające poza schemat, nierzadko napotykają mur oporu ze strony dorosłych samorządowców. Młodzi, którzy próbują wyjść poza narzuconą rolę, postulując zmiany w polityce lokalnej, trafiają na lekceważenie, a w skrajnych przypadkach ich rady są marginalizowane lub wręcz rozwiązywane. To doświadczenie uczy raczej bezsilności niż demokracji.
A jednak nie brakuje też sytuacji, w których młodzieżowe rady stają się realnym głosem pokolenia. Bywa, że otwarcie krytykują decyzje władz, proponują odważne rozwiązania i wskazują na zaniedbane obszary, takie jak klimat, transport czy przestrzeń dla młodych mieszkańców. W takich przypadkach młodzież pokazuje, że jest w stanie myśleć niezależnie i działać w imię dobra wspólnoty, a nie tylko powtarzać narrację dorosłych. To zderzenie młodzieńczej świeżości z lokalną polityką ujawnia, jak wielką siłą może być młody głos – i jak bardzo boją się go ci, którzy przyzwyczaili się do pełnej kontroli nad samorządem.
Pytanie o przyszłość młodzieżowych rad pozostaje otwarte. Mogą one być rzeczywistą kuźnią świadomych obywateli, przygotowując młodych ludzi do odpowiedzialnego uczestnictwa w demokracji. Mogą też pozostać jedynie dekoracją, politycznym dodatkiem i narzędziem autopromocji dorosłych. W czasach, gdy młode pokolenie będzie musiało mierzyć się z największymi wyzwaniami – od kryzysu klimatycznego po zmiany społeczne i technologiczne – to, czy dostaną przestrzeń do samodzielnego myślenia i działania, staje się sprawą fundamentalną.
Suma summarum, rzetelne i niezależne funkcjonowanie młodzieżowych rad zależy przede wszystkim od odpowiedzialności doświadczonych polityków oraz władz gminnych czy powiatowych. To oni wyznaczają ramy, w których młodzi mogą działać, i to od ich dojrzałości zależy, czy młodzież otrzyma realną przestrzeń do samorządowej praktyki. A z tą odpowiedzialnością, jak wiadomo, bywa bardzo różnie.
