W obliczu pogłębiających się zmian demograficznych Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) przygotowało projekt nowelizacji ustawy – Prawo oświatowe, który może znacząco zmienić los wielu małych szkół podstawowych w Polsce. Główne założenie? Zatrzymać falę ich likwidacji i zaproponować realne alternatywy, które odpowiadają na potrzeby lokalnych społeczności.

Jak wynika z danych GUS przytoczonych przez MEN, w latach 2020–2024 liczba najmłodszych dzieci na terenach wiejskich spadła aż o 29,8%, a w miastach o 22,7%. Równocześnie rośnie liczba seniorów – o 9,1% w miastach i 10,5% na wsiach. W tej sytuacji dotychczasowy model organizacji szkół staje się coraz mniej efektywny. Dlatego MEN proponuje nową drogę.

Szkoła nie tylko dla uczniów

Zgodnie z projektem ustawy, małe szkoły podstawowe – szczególnie te położone na obszarach wiejskich i w małych miejscowościach – będą mogły pełnić także inne funkcje społeczne. Po zakończeniu zajęć dydaktycznych, niewykorzystane przestrzenie szkolne będzie można zagospodarować np. na żłobki, kluby seniora, ośrodki kultury czy punkty ochrony zdrowia. Dzięki temu budynek szkolny stanie się lokalnym centrum aktywności, a jednocześnie szkoła zachowa swoją podstawową funkcję edukacyjną.

MEN zapewnia, że wykorzystanie części budynku na inne cele nie może odbywać się kosztem bezpieczeństwa i higieny nauki dzieci.

Projekt nowelizacji przewiduje także uproszczenie procedur przekształcania szkół w filie lub przekazywania ich innym podmiotom (np. stowarzyszeniom), zwłaszcza w przypadku przejścia na emeryturę osoby prowadzącej szkołę. Ułatwienia mają dotyczyć też przekształceń w trudnych warunkach geograficznych i demograficznych.

Zniesiona zostanie także konieczność uzyskiwania niektórych opinii kuratora oświaty, jeśli dotyczą one kwestii, które są już objęte nadzorem wojewody. MEN przekonuje, że pozwoli to kuratorom skupić się na jakości edukacji, a nie na procedurach administracyjnych.

Projekt zakłada również możliwość tworzenia zespołów szkół, w skład których wejdą klasy VII–VIII szkoły podstawowej oraz liceum lub technikum prowadzące edukację dwujęzyczną. Taka struktura ma ułatwić uczniom kontynuację nauki w spójnym systemie.

Większa rola rodziców i społeczności

W nowym prawie znajdą się także zapisy wzmacniające głos rodziców. Likwidacja lub przekształcenie szkoły czy przedszkola będzie wymagać przeprowadzenia konsultacji społecznych. Rodzice uczniów szkół niepublicznych zyskają także większe prawa – m.in. reprezentację w radach przedstawicielskich oraz jasne zasady dotyczące skreślania ucznia z listy czy ustalania opłat za naukę.

Nowelizacja przewiduje również rozszerzenie opiekuńczej roli szkół podstawowych, zwłaszcza w zakresie świetlic i organizacji żywienia. Dotyczy to również dzieci w oddziałach przedszkolnych, które funkcjonują w ramach szkół.

Czy nowe prawo zatrzyma likwidację małych szkół? Na pewno da im nowe szanse i narzędzia, by przetrwać w trudnych warunkach demograficznych. Zamiast być wyłącznie placówkami edukacyjnymi, małe szkoły mogą stać się centrami lokalnej aktywności społecznej, łącząc edukację, opiekę i kulturę. To zmiana, która – jeśli zostanie wdrożona z wyczuciem – może odmienić oblicze polskiej prowincji.